הזדמנות מופלאה לרגל חמישים שנה לנחיתת האדם על הירח להכיר בעזרת קטעי וידאו נדירים את אנשי המפתח בתוכנית אפולו. מוזמנים להציץ אל אחורי הקלעים ולהכיר את האנשים שלא היינו מגיעים לירח בלעדיהם. לאחר המפגש תתקיים תצפית טלסקופית מקצועית.
פרטים נוספים:
50 שנה לאחר ההישג הכביר של המשימה המאוישת הראשונה לירח, המרוץ לירח מתחמם: בשנים האחרונות מעצמות החלל מפתחות טכנולוגיות שיחזירו את האנושות לירח ומעבר לו. מהן מערכות ההנעה בחלליות שיצליחו לעמוד באתגר ומה התוכניות לעתיד הקרוב? מה ההבדל בין מסעותיהן של משימות אפולו לבין גשושיות סמארט-1 האירופאית והחללית בראשית הישראלית?
פרטים נוספים:
בשבת האחרונה, 28.9, עמד מייסד ספייס אקס אילון מאסק בפני קהל רב של עיתונאים, מהנדסים וטכנאים באתר הניסויים של החברה בבוקה צ'יקה, טקסס. הסיבה למסיבה: חשיפת הדגם השלם הראשון של החללית סטארשיפ. אחרי שתושלם, סטארשיפ תמלא את ההבטחה של מאסק לטיסות מסחריות למסלול לווייני נמוך מסביב לכדור הארץ, לירח ולמאדים. מאסק הבטיח להאיץ את הבנייה, וטען שהחברה תערוך טיסות ניסוי בתוך שישה חודשים – ותישא את הנוסעים המאושרים הראשונים כבר ב-2020. בהמשך העשור, מאסק מקווה להגשים את חלומו הגדול: 10,000 טיסות, בנות 100 נוסעים כל אחת, שייסדו עיר בת מיליון תושבים במאדים ויעניקו למין האנושי בית שני.
אלא שלילה לפני השקת הסטארשיפ, ראש נאס"א ג'ים בריידנסטין צייץ עקיצה לא אופיינית כלפי ספייס אקס. "אני מצפה בכיליון עיניים להודעה של ספייס אקס מחר", כתב בריידנסטין. "בינתיים, [פרויקט] 'צוותים מסחריים' מפגר בשנים אחרי לוח הזמנים. נאס"א מצפה לאותה רמה של התלהבות לגבי ההשקעות של משלם המיסים האמריקני. הגיע הזמן לספק את הסחורה".
בריידנסטין התייחס בציוץ לפרויקט Commercial Crew Development, שמטרתו שינוע אסטרונאוטים אמריקנים ואחרים לתחנת החלל הבינלאומית במעבורות חלל מסחריות. אחרי סיום פרויקט מעבורות החלל, ה-STS, ב-2011, ארה"ב נותרה בלי יכולת לשגר עצמאית אסטרונאוטים לחלל. אסטרונאוטים אמריקנים שטסים היום לתחנת החלל עושים זאת במעבורות רוסיות מדגם סויוז. מערכת שיגור החלל החדשה של נאס"א, ה-SLS, צפויה לערוך את טיסתה המאוישת הראשונה רק ב-2021.
מי שלא מכיר את תעשיית החלל עלול לחשוב שנאס"א וספייס אקס מתחרות זו בזו. האמת היא שנאס"א היא הלקוחה העיקרית של ספייס אקס, שב-2014 זכתה, יחד עם בואינג, במכרז של נאס"א לפיתוח מעבורת חלל מסחרית שתשמש את האסטרונאוטים. כבר היום מעבורות דרגון 1 של ספייס אקס משמשת את נאס"א לטיסות אספקה לתחנת החלל הבינלאומית. אלא שהחללית דרגון 2 עדיין לא מוכנה לטיסות מאוישות – והאמריקנים עדיין טסים במעבורות סויוז.
לכן אפשר להבין את הכעס של בריידנסטין: ארה"ב שילמה לספייס אקס הרבה מאוד כסף לפיתוח הדרגון, ובשעה שהפרויקט הזה מתעכב – מאסק מאיץ את פיתוח הסטארשיפ. כשנשאל על כך בשבת, מאסק הבהיר: "מבחינת המשאבים של ספייס אקס, הם מוקדשים ברובם המכריע לפלקון ולדרגון. אחוז קטן מאוד של ספייס אקס מושקע בסטארשיפ, פחות מ-5% מהחברה. רוב המאמצים שלנו הם בפיתוח הדרגון המאויש". לצד תשובה עניינית זו, מאסק סיפק עקיצה כואבת במיוחד. כשנשאל שוב על הציוץ של בריידנסטין, השיב בחיוך: "הוא דיבר על 'צוותים מסחריים' או על ה-SLS?" – קריצה לכך שעם כל הכבוד לפיגור בפיתוח הדרגון 2, החללית של נאס"א, Space Launch System, הייתה אמורה להמריא כבר ב-2018.
יצוין כי טיסת הבכורה המאוישת של הדרגון 2 לתחנת החלל הבינאלומית הייתה עתידה להיערך עד סוף 2019, אלא שבחודש מאי השנה, במהלך ניסוי שגרתי ולא מאויש, החללית התפוצצה על כן השיגור – תקלה שצפויה לעכב את לוחות הזמנים עוד יותר. ואילו בואינג מתעכבת עוד יותר: החברה עוד לא ערכה טיסת ניסוי בלתי מאוישת ראשונה.
אבל יש עוד סיבה אפשרית לציוץ של בריידנסטין: לחץ פוליטי. ממשל טראמפ מנסה לשכנע בימים אלה את הקונגרס לממן את תוכנית ארטמיס, אחותו העדכנית של תוכנית אפולו, להנחתת אסטרונאוטית ראשונה על הירח עד 2024. רק בשבוע שעבר הודיעה נאס"א כי 14 חברות פרטיות, ביניהן ספייס אקס ובלו אוריג'ן, זכו במכרז לפיתוח טכנולוגיות עבור נאס"א לתוכנית ארטמיס.
אלא שלא ברור איך האסטרונאוטית תגיע לירח – בחללית של נאס"א או בחללית פרטית. בנאס"א חוששים שמערכת ה-SLS לא תהיה מוכנה בזמן, ואילו בקונגרס חוששים שהחברות הפרטיות מתמרנות את נאס"א ומפעילות לחץ על הבית הלבן במטרה להגדיל את רווחיהן על חשבון כספי הציבור. המתקפה של בריידנסטין נועדה אפוא לשכנע את חברי הקונגרס, הדמוקרטים ברובם, שהממשל בכלל ונאס"א בפרט חרדים מאוד לכספי משלם המיסים ומפעיל מידה הגונה על לחץ על הקבלנים הפרטיים.
איך מתכוננים ליום שבו נגיע למאדים? על ידי ביצוע משימות שמדמות את החיים במאדים, כאן בישראל!
לרגל שבוע החלל העולמי 2019 אתם מוזמנים לפאנל מומחים מיוחד. תוכלו גם לראות חליפת חלל שהוכנה במיוחד לפרוייקט D-MARS, למדוד קסדה של אסטרונאוט ולהתנסות לרגע באיך זה לעשות ניסויים מדעיים על מאדים.
פרטים נוספים:
ד"ר מייקל וויי ממכון גודארד לחקר החלל של נאס"א הציג מחקר חדש במסגרת הקונגרס השנתי של האגודה האירופית למדעים פלנטריים (Europlanet Society), לפיו בכוכב הלכת נוגה היו מים נוזלים במשך שניים עד שלושה מיליארד שנה – ומכאן שכוכב הלכת קיים את התנאים לקיומם של חיים כפי שאנו מכירים אותם.
נוגה נחשב במשך שנים ל"אח תאום" של כדור הארץ. כוכב הלכת, השני במסלולו מהשמש והקרוב ביותר לכדור הארץ, הוא הדומה ביותר לעולם שלנו בממדיו, במסה שלו, בצפיפות ובהרכב.
אלא שתוכניות החלל מארינר האמריקנית וגם ונרה הסובייטית שהגיעו לנוגה בשנות ה-60 וה-70, הראו שנוגה הוא לא אח תאום – הוא גיהינום. כוכב הלכת הקרוב והדומה ביותר לארץ הוא גם העולם החם ביותר במערכת השמש, עם טמפרטורה קבועה-כמעט של 462 מעלות צלזיוס – מספיק כדי להתיך עופרת.
הסיבה לכך היא האטמוספרה העבה של נוגה, שמורכבת מפחמן דו-חמצני. כוכב הלכת מכוסה ענני פחמן דו-חמצני צפופים שלוכדים את קרני השמש ומחממים את פני השטח, באפקט שנקרא "אפקט החממה". למעשה, אנו משתמשים במושג הזה גם כדי לתאר את התחממות כדור הארץ כתוצאה מפליטות פחמן דו-חמצני בעת שריפת דלקי מאובנים כמו פחם ונפט.
ברור שנוגה הקדום היה כוכב לכת שונה מאוד, וגם סביר להניח שהיו מים על פני השטח של נוגה – שהגיעו אליו ככל הנראה דרך אסטרואידים, כפי שהגיעו אלינו. השאלה העיקרית היא כמה זמן המים האלה הצליחו להחזיק מעמד. האם היה מספיק זמן כדי לאפשר לחיים להתפתח על פני נוגה?
ד"ר וויי ועמיתיו הריצו חמישה מודלים ממוחשבים, המניחים רמות כיסוי שונות של אוקיינוסים. בכל חמשת התרחישים, המדענים מצאו שנוגה היה מסוגל לשמור על טמפרטורות יציבות של בין 20 ל-50 מעלות צלזיוס למשך שלושה מיליארד שנה. למעשה, החוקרים מצאו שהאקלים הנוח שהיה קיים בנוגה היה קיים עד עצם היום הזה, אלמלא מאורע – או סדרת מאורעות – ששחררו כמויות אדירות של פחמן דו-חמצני מהסלעים לאטמוספרה בערך לפני 700-750 מיליון שנה.
לאחר היווצרות כוכב הלכת, האטמוספרה של נוגה הייתה מורכבת בעיקר מפחמן דו-חמצני. אלא שמאות מיליוני השנים הבאות, בדומה מאוד לתהליך שקרה לכדור הארץ הצעיר, גז החממה הזה נספג בסלעים סיליקטיים – וחנקן הפך לגז הנפוץ ביותר באטמוספרה הדלילה, בדומה לכדור הארץ היום. תנאים נוחים אלו, כאמור, היו אמורים לפי המודל החדש להישאר על כנם במשך מיליארדי שנים – די והותר זמן לאפשר את התפתחותם של חיים.
אז מה גרם לפליטה המסיבית של פחמן דו-חמצני לאטמוספרה של נוגה? אנחנו לא יודעים. השערה אחת היא פעילות געשית בקנה מידה גלובלי, שהתיכה את הסלעים ושחררה את הגז האצור בהם. לאחר מכן, המגמה התקשתה וכיסתה את פני השטח החדשים – וכך יצרה מחסום בפני הסלעים הסיליקטיים, שלא יכלו לספוג מחדש את גז החממה מחדש.
למחקר של ד"ר וויי ועמיתיו יש כמה וכמה השלכות מרחיקות לכת. ראשית, ישנו דיון ער בקהילת האסטרונומיה סביב שאלת "האזור הישיב" – המרחק הנכון של עולם מהכוכב שלו, שמאפשר את קיומם של מים במצב צבירה נוזלי על פני השטח. במערכת השמש שלנו, האזור הזה מתחיל קצת אחרי נוגה ומסתיים קצת אחרי כדור הארץ – כאשר יש מדענים הכוללים את נוגה באזור הישיב ויש כאלה שטוענים שכוכב הלכת חם מדי למים נוזלים, גם בלי קשר לאפקט החממה. אם אכן היו מים נוזלים על פני נוגה במשך מיליארדי שנים, עולמות במערכות שמש אחרות הנמצאים ב"אזור נוגה" יכולים גם להיחשב לבעלי פוטנציאל לקיום חיים.
שנית, אם אכן היו חיים על פני נוגה, שנשרפו, נחנקו או נמחצו חיים, לא מן הנמנע שיימצאו מאובנים שלהם מתחת לשכבת המגמה. מצד שני, אין כיום שום אפשרות למשימה רובוטית כזאת על נוגה. למרות שבני האדם הגיעו לנוגה לפני שהגיעו למאדים, כל הרובוטים יצאו מכלל שימוש זמן קצר לאחר הנחיתה בגלל הלחץ האטמוספרי האדיר (המשול לשהייה בעומק קילומטר מתחת לפני הים) והחום האדיר.
ב-1978, ונרה 12 הסובייטית הצליחה להחזיק מעמד במשך 110 דקות על פני נוגה – שיא שלא נשבר עד עצם היום הזה, ולא צפוי להישבר בזמן הקרוב. מה שכן, בחודש אוקטובר 2020 יחל קמפיין בינלאומי לחקר כוכב הלכת. בין היתר, החללית האירופית-יפנית בפי-קולומבו תבקר בנוגה בדרכה לכוכב חמה. מצפי כוכבים על הארץ ישלימו את עבודת המיפוי של בפי-קולומבו, וינסו למפות את דפוסי העננים בנוגה באורכי גל שונים. נאס"א אף בוחנת אפשרות לשלוח בלוני הליום לנוגה. נכון לכתיבת שורות אלו, החללית היחידה שחוקרת את נוגה היא היפנית אקצוקי, שמקיפה את כוכב הלכת המסתורי מאז 2015.
اعتقد بعض كبار السن منا في طفولتهم بأنهم عندما يبلغون سن 21 سيصلون إلى القمر. هذا لم يحدث – فالرحلات إلى الفضاء ما زالت غير منتشرة كما الرحلات إلى خارج البلاد. ولكن السياحة في الفضاء موجودة فعلاً، وهي تتطور بشكل سريع! في نيسان 2001 سافر أول سائح في الفضاء: وهو رجل أعمال ومليونير أمريكي باسم "دنيس تيتو". قبل ذلك كان السفر إلى الفضاء متاحاً لرواد الفضاء فقط، وذلك في مهمات تم تمويلها وتنفيذها على يد دول ووكالات فضاء رسمية، وليس بشكل شخصي. بعد "تيتو" زار الفضاء سياح آخرون، ممن استضافتهم محطة الفضاء الدولية ودارت بهم حول الكرة الأرضية. رحلة كهذه تحتاج إلى تأهيل وتمرين، ودفع ملايين من الدولارات، مما يجعلها اليوم في متناول الأغنياء فقط. ولكن هناك شركات خاصة تعمل حالياً وبشكل متسارع على تطوير هذه السياحة، من أجل إتاحتها للجمهور الواسع في المستقبل. فمثلاً، تعمل شركة "جلاكتيك سويت" ("سويتا جلاكتيكا") على إقامة الفندق الأول في الفضاء. والفندق هو عبارة عن محطة فضائية تدور حول الكرة الأرضية مرة كل 90 دقيقة. وهي مخصصة لاستضافة السياح لمدة 4 حتى 6 أيام في كل مرة، والسماح لهم بتجربة المكوث في ظروف انعدام الجاذبية ومشاهدة الكرة الأرضية من الفضاء.
كما تقوم عدة دول في أنحاء العالم اليوم، ومنها السويد، وسنغافورة والولايات المتحدة، ببناء موانئ فضائية ستسهل في المستقبل إطلاق رحلات تجارية إلى الفضاء. في المقابل يعمل المهندسون على تطوير مركبات تجارية رخيصة نسبياً، والتي يمكن إطلاقها بعد القليل من التحضيرات. ومن المتوقع أن تتيح هذه التطويرات للأشخاص العاديين في المستقبل زيارة الفضاء، وكذلك تخفيض التكاليف. في الوقت الحالي، إن لم يكن بحوزتكم الملايين ولكنكم تمكنتم جمع 200,000 دولار "فقط"، ربما يمكنكم تجربة السفر إلى الفضاء على ارتفاعات منخفضة. والمقصود هو رحلات قصيرة، لمدة ساعة تقريباً، على ارتفاع يزيد قليلاً عن 100كم فوق سطح الأرض. في رحلات كهذه لا تدخل المركبة في مسار حول الكرة الأرضية، ولكن يمكن للركاب تجربة ظروف انعدام الجاذبية، والتمتع بمشهد رائع للكرة الأرضية من الأعلى. تطور العديد من الشركات اليوم مركبات قادرة على القيام برحلات تجارية على ارتفاعات منخفضة.
حالياً هناك عدة مخططات لإقامة فنادق في الفضاء – أحد هذه المخططات يشمل تركيب الفندق من وحدات منفوخة تشبه البالون. وما الذي يمكنكم فعله في فندق فضائي كهذا؟ أولاً، مشاهدة الكرة الأرضية ورؤية الشروق والغروب عدة مرات كل يوم، وفقاً للسرعة التي يدور فيها الفندق حول الكرة الأرضية. تحتاج النشاطات الترفيهية ملائمة لظروف الفضاء – فبدلاً من الجلسات العلاجية، يمكنكم مثلاً اللعب بفقاعات الماء المتطايرة. ومن أجل الراحة أو النوم يفضل أن تربطوا أنفسكم بالأحزمة في كرسي مريح أو سرير، كي لا تطيروا في الأرجاء ويصطدم أحدكم بالآخر.
كيف ستبدو السياحة الفضائية في المستقبل؟ على الأغلب ستصبح إمكانية السفر إلى الفضاء أكثر توفراً وأقل تكلفة. إذا أقام البشر مستوطنات خارج الكرة الأرضية، فيمكنهم في المستقبل إنشاء مرافق ترفيهية هناك أيضاً، وربما حتى مسارات تنزه. وربما بدل السفر في إجازة إلى خارج البلاد، يمكنكم قضاء عدة أشهر في فندق فاخر على المريخ...
قبل 20 عاماً، وبالتحديد في 20 تشرين الثاني 1998، أطلقت من قاعدة بايكونور الفضائية مركبة صغيرة تحمل اسم "زاريا"، وتعني "الفجر" باللغة الروسية. ويرمز الإسم إلى فجر يوم جديد من التعاون بين القوى العظمى في مجال الفضاء بعد سقوط الاتحاد السوفييتي. بعد ذلك بأسبوعين، أطلق الأمريكيون المركبة Unity (الوحدة) والتي التحمت مع المركبة "زاريا" في مسار حول الكرة الأرضية. وكان ذلك بداية سلسلة من الرحلات التي جلبت المزيد من القطع لتجتمع معاً وتنشئ المبنى الأغلى الذي بنته البشرية، وربما أكثرها تميزاً دون شك: محطة الفضاء الدولية.
بحسب تقديرات من العام 2010، فقد تجاوزت تكلفة بناء محطة الفضاء 150 مليار دولار. ومن أجل المقارنة، فإن الميزانية الإجمالية لدولة إسرائيل في عام 2019 بلغت 116 مليار دولار.
كما أن هذه المحطة هي المستوطنة الثابتة الوحيدة للبشرية في الفضاء. وقد كانت مأهولة بشكل متواصل منذ تشرين الثاني 2000 وحتى كانون الثاني من هذا العام، حيث استقبلت 230 رائد فضاء من 18 دولة مكثوا وعملوا فيها لفترات وصلت حتى سنة كاملة.
اكتمل بناء محطة الفضاء عام 2010، ولكن هناك المزيد من الملحقات التي تضاف إليها حتى اليوم، أبعاد المحطة تساوي أبعاد ملعب كرة قدم أمريكي – أي أنها أكبر من ملعب كرة قدم عادي. ومعظم هذه المساحة بالطبع مخصصة للألواح الشمسية التي تزود المحطة بالطاقة التي تحتاجها للعمل. مساحة معيشة وعمل رواد الفضاء هي بحجم طائرة بوينغ 747 تقريباً. في لحظات معينة خلال مرورها فوق الكرة الأرضية، تكون محطة الفضاء الدولية هي الجسم الأكثر إضاءة في سماء الليل بعد القمر. يمكن رؤيتها بالعين المجردة عندما تمر فوق إسرائيل على ارتفاع يتراوح بين 330 و 435 كم فوق سطح البحر بسرعة تصل إلى 27،600 كم في الساعة.
بكلمات أخرى، تُكمل محطة الفضاء الدولية 15.5 دورة حول الكرة الأرضية في كل يوم. إذا كنتم موجودين على متن المحطة فإنكم سترون شروق الشمس وغروبها مرة كل 90 دقيقة تقريباً. في الواقع، فإن المحطة موجودة في حالة من السقوط الحر منذ 20 سنة. ولا يعيش رواد الفضاء في محطة الفضاء في انعدام كامل للجاذبية – بل يسقطون مع دوران الكرة الأرضية، مثل مصعد يهبط نحو الأرض ولا يصل أبداً.
على الرغم من أن محطة الفضاء الدولية هي مشروع مشترك لوكالات الفضاء الأمريكية والروسية والأوروبية واليابانية والكندية، ولكنها كما يدل اسمها – دولية. المحطة هي مختبر البحث الأغلى في العالم، في كل يوم تجرى فيه تجارب خاصة في مجال البيولوجيا والفسيولوجيا والفيزياء وعلوم الفضاء ومجموعة من المجالات الأخرى التي تحتاج إلى بيئة منخفضة الجاذبية. ولكن قليل هم من يعرفون أن من بين هذه التجارب توجد مجموعة كبيرة من التجارب الإسرائيلية، والتي نقلت العلوم والصناعات الإسرائيلية إلى القرن الواحد والعشرين. لذلك وبمناسبة احتفالات الذكرى الـ 20 لإنشاء محطة الفضاء الدولية، جمعنا من أجلكم ست تجارب إسرائيلية رائعة، أجريت أو سيتم إجراؤها في محطة الفضاء.
ماذا فعلتم صباح يوم الإجازة؟ شربتم القهوة؟ قرأتم الجريدة؟ ممتاز، لأنه بينما كنتم مشغولون بذلك أطلقت الشركة الإسرائيلية "سبيس فارما" بنجاح مختبراً فضائياً من تطويرها نحو محطة الفضاء الدولية.
وهذه هي المرة الثالثة التي تزور فيها "سبيس فارما" محطة الفضاء الدولية.
إطلاق مختبر الفضاء، والذي تم بصحبة مركبة التموين "سيجنوس" المرسلة إلى محطة الفضاء، جاء بدعوة من معهد بحث أمريكي يجري تجربة هي الأولى من نوعها لفحص تأثير انخفاض الجاذبية على الخلايا الجذعية المنتجة العضلات. ويعمل المختبر الذي تم تطويره بدعم من وكالة الفضاء الإسرائيلية في وزارة العلوم، دون تدخل بشري ويتحكم به العلماء الذين يقومون بالبحث من الكرة الأرضية – مباشرة من هواتفهم الخلوية.
مختبر الفضاء من "سبيس فارما"، يعمل دون تدخل بشري، ويتم التحكم به باستخدام الهواتف الخلوية الخاصة بالباحثين من على الكرة الأرضية. مصدر الصورة: Spacepharma
بشكل عام، يوفر الفضاء بيئة ملائمة لإجراء التجارب البيولوجية والكيماوية، بما في ذلك تطوير العقاقير الجديدة. تشير الأبحاث إلى أن ظروف انخفاض الجاذبية تسرع العمليات البيولوجية والكيماوية الطبيعية، بحيث يتم الحصول على النتائج بشكل أسرع، دون تأثيرات خارجية أو ظروف غير مواتية. فعلى سبيل المثال تكوّن البكتيريا في الفضاء الخارجي مناعة أسرع للأدوية بسبب ظروف الضغط الخاصة – والدواء الذي يثبت فعاليته ضد الجراثيم في الفضاء يفترض أن يتغلب بسهولة على نفس النوع من الجراثيم على الكرة الأرضية.
مختبرات سبيس فارما هي بحجم علبة الأحذية وبوزن 2.3 كيلوغرام فقط، وتوفر للباحثين من أنحاء العالم منصة رخيصة وذكية لإجراء التجارب في الفضاء. يقول مؤسس سبيس فارما يوسي يمين: "في المستقبل القريب ستكون الأدوية التي يتم تطويرها في الفضاء متوفرة على كل رف في كل صيدلية."
ماذا فعلتم في المدرسة الثانوية، لعبتم كرة القدم؟ قام طلاب من المرحلة الثانوية بتصميم ثلاث تجارب أطلقت في شهر حزيران من هذا العام نحو محطة الفضاء الدولية على متن مركبة تموين تابعة لشركة "سبيس اكس". وذلك في إطار برنامج رامون سبيس لاب، الذي يديره صندوق رامون ووكالة الفضاء الإسرائيلية في وزارة العلوم.
صمم طلاب مدرسة "عمال شحكيم" في نهاريا تجربة لاختبار تأثير انخفاض الجاذبية على وتيرة انتشار وتكون الحصى في الكلى، وذلك بهدف تنجيع علاجات غسيل الكلى هنا على الكرة الأرضية؛ المدرسة متعددة التخصصات "عمال (ب)" في بيتح تكفا أعدت تجربة لفحص تأثير انخفاض الجاذبية على تكاثر الخلايا المكونة للعظام بوجود مكثف للكالسيوم – وذلك بهدف تطوير تغذية أكثر فعالية لرواد الفضاء، والذين يعانون من فقدان كثافة العظم في الفضاء، وكذلك المساهمة في دراسة مرض هشاشة العظام على الكرة الأرضية؛ بينما أعد الطلاب من مدرسة "اورط ديكل فيلناي" في معليه أدوميم تجربة لفحص تأثير انعدام الجاذبية على الرواسب المتكونة من الخلايا البانية للعظم بوجود الكالسيوم المتبلور، وذلك بهدف لجم تسارع هشاشة العظام في الفضاء نتيجة التعرض للأشعة الكونية وغياب النشاط الجسماني.
هذه التجارب التي أطلقت إلى محطة الفضاء الدولية أعدها طلاب من المرحلة الثانوية ضمن برنامج رامون سبيس لاب بمساعدة مرشدين متمرسين في مجال العلوم حصلوا على تأهيل خاص من قبل صندوق رامون، إلى جانب معلمين لمواد العلوم من كل مدرسة.
مع كل الاحترام لطماطم التشيري وتطبيق Waze، فإن إطلاق قمر الطلاب الصناعي (دوكيبات 1) عام 2014 هو ما جعل إسرائيل الدولة الثانية في العالم التي تطلق قمراً صناعياً من صنع الطلاب - وما زال هذا القمر يحتفظ بلقب قمر الطلاب الصناعي ذي فترة الخدمة الأطول على الإطلاق.
ولكن في شهر نيسان من هذا العام تم إطلاق وريثه، دوكيبات 2، من قاعدة كيب كانيفرال الفضائية في الولايات المتحدة. القمر هو مبادرة مشتركة بين وكالة الفضاء الإسرائيلية في وزارة العلوم وبلدية هرتسليا، تم إطلاق القمر على متن صاروخ من نوع أطلس 5، والذي حمل على متنه أيضاً مركبة المؤن جون غلين. بعد رحلة استمرت أربعة أيام في الفضاء، وصل القمر الصناعي، مع بقية الأقمار الصناعية في مشروع QB50 التابع للاتحاد الأوروبي إلى محطة الفضاء الدولية. دوكيبات 2 هو القمر الصناعي الوحيد من صنع الطلاب الذي يتم إطلاقه ضمن المبادرة، بينما بنيت بقية الأقمار الصناعية على يد طلاب وباحثين بالغين.
بعد أن وصل القمر الصناعي إلى محطة الفضاء، تم نقله إلى القسم الياباني من المحطة، وبعد ثلاثة أشهر أطلق نحو مساره على يد رواد فضاء من المحطة مستخدمين ذراعاً آلية خاصة. هذا القمر المصغر والذي يزن 1.8 كغم فقط، يدرس هذه الأيام كثافة البلازما في الغلاف الأيوني السفلي.
تنقل المعطيات التي تصل من القمر الصناعي إلى المحطة الأرضية في مركز هرتسليا للعلوم، حيث يقوم الطلاب هناك بتحليلها.
أكثر من 80 طالباً – من أوفاكيم ويروحام وعوفرا وحورة (البلدة البدوية) ومن هرتسليا – عملوا لمدة سنتين على تطوير القمر دوكيبات 2. عمل الطلاب ضمن عشر فرق وقد تم توفير غرفة معقمة من أجلهم، ومختبر الكتروني ومحطة أرضية للتواصل مع الأقمار الصناعية. كانت كل فرقة مسؤولة عن مجال واحد، مثل اختبار المواصفات التقنية، أو برمجة أنظمة التشغيل، أو تحليل معطيات القمر الصناعي، أو الرقابة، أو هندسة النظام وغيرها، بينما رافق الطلاب مهندسون من الفرع الأكاديمي ومن مصنع "مبات حلال" التابع للصناعات الجوية.
في النصف الثاني من عام 2019 ستطلق بذلة فضاء من إنتاج "رمات هحيال" إلى محطة الفضاء الدولية – قبل انطلاقها ثانية في طريقها إلى المريخ.
البذلة الحديثة "أسترو- راد" هي من تطوير شركة "ستمراد" الإسرائيلية. هذه البذلة الخاصة معدة لحماية رواد الفضاء من الإشعاعات الكونية خلال رحلتهم إلى الكوكب الأحمر وخلال مكوثهم على سطح المريخ. سيفحص الرواد في المحطة الفضائية مستوى الراحة الذي توفره البذلة للعمل (والنوم أيضاً)، حيث سترتدي دمية طورتها وكالة الفضاء الألمانية البذلة في رحلة مكوك الفضاء أوريون حول القمر. الرحلة حول القمر ستكون بمثابة اختبار هام للبذلة قبل إطلاق أوريون في رحلاتها القادمة، والتي من المفترض أن تكون مأهولة. تسعى الشركة لاستخدام هذه البذلة خلال الرحلة المأهولة القادمة إلى القمر (Exploration Mission 2) والمخططة في عام 2021 – وكل ذلك استعداداً للرحلة التاريخية إلى المريخ.
"استرو راد"، والتي تحمل العلم الإسرائيلي، تعتمد على مبدأ الحماية الانتقائية لنخاع العظم والرئتين والصدر والمعدة والقولون والمبايض – وهي الأعضاء الأكثر حساسية لتراكم الخلايا السرطانية نتيجة التعرض للإشعاع. البذلة، والتي تمت ملاءمتها في المرحلة الأولى للنساء كونهن أكثر حساسية للإشعاع، مصنوعة من مواد غنية بالهيدروجين، ويتم ارتدائها على القسم العلوي من الجسم على شكل سترة.
في الواقع تم تطوير البذلة في بعد نجاح المنتج الأول لشركة "ستمراد" – وهو عبارة عن حزام واقي لنخاع العظم في منطقة الحوض – والذي أصبح يستخدم بشكل واسع اليوم بين طواقم "التدخل السريع" كرجال الإطفاء، في جميع أنحاء العالم. وتعمل "ستمراد" بالتعاون مع شركة لوكهيد مارتن من اجل ملائمة تقنية البذلة للاستخدام في الفضاء.
الكون هو مكان عنيف جداً، ولكن هناك حالة كونية واحدة لا مثيل لقوتها: وهي انفجار أشعة غاما. في السنوات الأخيرة، تقوم مجموعة من الباحثين من التخنيون، برئاسة البروفيسور ايهود بخار والبروفيسورة شلوميت كيرم، بتطوير رادار لرصد انفجارات أشعة غاما في الفضاء – الأمر الذي يمكنه ربما أن ينقذ الكرة الأرضية في المستقبل البعيد.
البحث الإسرائيلي المدعوم من وكالة الفضاء الإسرائيلية في وزارة العلوم، اختارته وكالة ناسا عام 2017 من بين مئات العروض التي أتت من جميع أنحاء العالم ودعمته بمئات الملايين من الدولارات. سيعمل الرادار القادم من التخنيون إلى جانب تلسكوب أشعة اكس المسمى "لوبستر" (سرطان البحر بالعربية). يمتلك هذا التلسكوب مدى رؤية واسع جداً كما هو لدى سرطانات البحر، وسينطلق نحو محطة الفضاء الدولية في عام 2022.
الهدف من وراء المهمة الأمريكية الإسرائيلية المشتركة، هو مراقبة انفجارات أشعة غاما الناجمة عن تصادمات قوية بين أجرام شديدة الكثافة، مثل الثقوب السوداء والنجوم النيوترونية، والتي تشكل أيضاً مصدراً لأمواج الطاقة الثقالية. حتى الآن تمت ملاحظة عدد من الأمواج الثقالية نتيجة تصادمات كونية، ولكن لم ينتج أي من هذه التصادمات انفجار إشعاعات كهرومغناطيسية. مدى الرؤية في "لوبستر"، إلى جانب حساسية الرادار الإسرائيلي، سيسمحان بتمييز انفجارات أشعة غاما في الوقت الحقيقي – إلى جانب رصد الأمواج الثقالية على الكرة الأرضية. يعتقد العلماء أن انفجارات أشعة غاما مسؤولة عن أهم حالات الانقراض الجماعي في تاريخ الكرة الأرضية، ويمكنها أن تؤدي لحالات انقراض جماعية أخرى في المستقبل.
يستخدم الرادار الذي تم تطويره في التخنيون بلورات تبتلع جزيئات أشعة غاما لتنتج ضوءاً مرئياً، يتم التعرف عليه على يد مكثف ضوئي وتحويله إلى إشارة الكترونية. يمكننا من الإشارة التي يتم الحصول عليها التعرف على طاقة الجزيئات، والوقت الدقيق التي وصلت فيه إلى محطة الفضاء الدولية. "تسجيل الزمن مهم من اجل دراسة طريقة انبعاثها، ومن اجل ربطها بأحداث أخرى مثل موجات الطاقة الثقالية التي نقوم برصدها"، يوضح البروفيسور باخار.
في 8 تموز 2011 إنطلقت المهمة الـ 135 والأخيرة لبرنامج مكوكات الفضاء الأمريكية. بعد كارثة المكوك كولومبيا، أطلق المكوك اطلانطس إلى الفضاء والتحم بنجاح مع محطة الفضاء الدولية، ليزودها من بين أمور أخرى، بثلاث تجارب من تصميم إسرائيلي – والتي كانت حينها أولى التجارب الإسرائيلية.
"كانت هناك ثلاث تجارب من معهد فيشر"، يقول تال عنبار، رئيس معهد فيشر للبحوث الإستراتيجية الجوية والفضائية. "شملت التجربة الأولى خلايا عظمية من بشر أحياء، بينما خصصت التجربة الثانية، والتي أجريت بالتعاون مع شركة شتراوس للمياه، لفحص أنظمة حديثة لتعقيم المياه، وتناولت التجربة الثالثة بكتيريا حيوية من النوع الذي اصطحبه معه المرحوم إيلان رامون إلى الفضاء. أجريت تجارب البكتيريا والخلايا العظمية بالتعاون مع كلية الطب في الجامعة العبرية والمركز الطبي هداسا "هار هتسوفيم"، وحظيت بدعم وكالة الفضاء الإسرائيلية في وزارة العلوم."
كما ذكرنا فإن محطة الفضاء الدولية هي المبنى الأغلى الذي أنشأته البشرية. ولكن تشغيله الدوري يكلف الكثير من الأموال. كذلك فإنه في خضم الأحداث المتسارعة، بدأت المحطة تفقد رمزيتها السياسية كصرح علمي متعدد القوميات، يترفع عن النزاعات السياسية على الكرة الأرضية.
بحسب الاتفاق بين الولايات المتحدة وروسيا، الشركاء الأساسيون في المشروع، ستواصل محطة الفضاء الدولية عملها كالمعتاد حتى عام 2024، وبعد ذلك لا يعرف أحد ماذا سيكون مصير المستوطنة البشرية الوحيدة في الفضاء. روسيا معنية ببيع حصتها من المحطة لسياحة الفضاء، وبالتالي تحويل المحطة البحثية إلى فندق فاخر، كما أعلنت حكومة ترامب بالفعل عن رغبتها في بيع الحصة الأمريكية من المحطة لمبادرين خصوصيين. ستستثمر ناسا في ميزانية 2019 مبلغ 150 مليون دولار لتطوير منصات تجارية في المحطة، بهدف الاستفادة من المحطة في كلا الحالتين: بيع المحطة الفضائية الدولية للقطاع الخاص من جهة، والاستمرار بإجراء التجارب العلمية فيها من ناحية أخرى.
محطة الفضاء الدولية تمر من فوق أوروبا والشرق الأوسط. مصدر الصورة: Image Science & Analysis Laboratory, NASA Johnson Space Center.
אסטרונומים ברחבי העולם אחוזי תזזית לנוכח מה שנראה ככוכב השביט הראשון אי פעם שזוהה כמי שמוצאו במערכת שמש אחרת. כוכב השביט, ששמו הרשמי הוא C/2019 Q4 (Borisov), התגלה ב-30 באוגוסט על ידי גנאדי בוריסוב במצפה הכוכבים מארגו בחצי האי קרים. כוכב השביט, שעושה בימים אלה את דרכו לכיוון השמש, לא יחצה את מסלול מאדים – ובנקודה הקרובה ביותר שלו יימצא כ-190 מיליון ק"מ מכדור הארץ.
לאחר הזיהוי הראשוני של בוריסוב, מערכת סקאוט ("סייר") במרכז להנעה סילונית של נאס"א בפסדינה, קליפורניה, תייגה אוטומטית את העצם כחשוד. המרכז לגופים קרובי ארץ של נאס"א, יחד עמיתיהם במרכז סוכנות החלל האירופית בפראסקטי, איטליה, החלו לעקוב אחר העצם. במקביל, המרכז לכוכבי לכת מינוריים של נאס"א הצליח לקבוע במדויק את מסלולו. יחד, סוכנויות החלל הצליחו לקבוע שמדובר בעצם שמקורו מחוץ למערכת השמש.
ככלל, כל כוכבי הלכת, האסטרואידים והשביטים שמוצאם במערכת השמש שלנו מקיפים את השמש על פני מישור המילקה. שכן הם נוצרו מאותה דיסקת גז ואבק שהסתובבה סביב עצמה לפני שקרסה כבידתית ויצרה את הגופים השונים המאכלסים את השכונה הקוסמית שלנו.
לעומתם, השביט בוריסוב נכנס למערכת השמש שלנו מן הצד של מישור המילקה, בזווית של כ-40 מעלות. בנוסף, מהירות כוכב השביט גבוהה בהרבה ממהירות הבריחה מהשמש: כ-150,000 קמ"ש. במהירות כזאת, לא זאת בלבד שכוכב השביט הגיע מחוץ למערכת השמש – הוא גם צפוי להשתחרר מאחיזתה ולעוף חזרה לחלל בתום ביקורו.
הדמיית מסלולו ההיפרבולי של כוכב השביט בוריסוב – ביחס לשאר גופי מערכת השמש. NASA/JPL-Caltech
כוכב השביט בוריסוב הוא העצם השני בהיסטוריה שמוצאו מחוץ למערכת השמש, אחרי אומואמואה שהתגלה ב-2017. טיבו המדויק של אומואמואה לא ידוע עד היום. העצם לא התנהג כמו מטאור ולא כמו כוכב שביט. פרופ' אבי לייב, ראש המחלקה לאסטרונומיה באוניברסיטת הרווארד, התפרסם כשטען שהעצם המסתורי מזכיר בהתנהגותו מפרשית שמש: כלומר לחללית של ציוויליזציה אחרת, המשתמשת בקרינת השמש להנעה.
לגבי בוריסוב, אין (לפי שעה) מחלוקת מדעית שמדובר בכוכב שביט. שביטים מורכבים מקרח, והקרח הזה מתאדה בהתקרבם לשמש – מה שמקנה להם "זנב" זמני של גז ואבק. בתצפיות שנערכו על בוריסוב, ניתן לראות בבירור את זנבו – אפילו מהתבוננות פשוטה בתמונות. מתצפיות שנערכו באוניברסיטת הוואי עולה שקוטר גרעין כוכב השביט הוא בין 2 ל-16 ק"מ. ואילו תצפיות ממצפה כוכבים בספרד מעלות שהרכבו דומה למדי להרכבם של שביטי מערכת השמש שלנו.
נכון להיום, אין לאנושות את האפשרות הטכנולוגית והמעשית להדביק את הקצב של בוריסוב – וללמוד ממנו על המסעות המרתקים שערך במאות מיליוני שנותיו בחלל הבינכוכבי. למרבה המזל, אסטרונומים יוכלו לעקוב אחריו למשך חודשים ארוכים. השביט יגיע לבהירות המקסימלית שלו באמצע דצמבר, ואפילו אסטרונומים חובבים יוכלו לתצפת עליו עד אפריל 2020. באוקטובר 2020 האורח הבינכוכבי צפוי להיעלם גם מעיניות הטלסקופים העוצמתיים ביותר – ולהיבלע לנצח בשחור האינסופי של החלל.
מוקדם יותר השנה הכריזה סוכנות החלל האירופית על משימה נועזת, שתארוב בחלל לכוכב שביט, אסטרואיד או כל עצם אחר שיחדור למערכת השמש הפנימית. למרות שמה, משימת מיירט השביטים (Comet Interceptor) לא תיירט את העצם הבינכוכבי – אלא תמפה אותו באמצעות שלוש חלליות נפרדות. אם תצליח, המשימה תהיה הראשונה בהיסטוריה למפות עצם שמוצאו מחוץ למערכת השמש. החלליות יוצבו במקומן החל משנת 2028.
המרכז הדרוזי לחלל ע"ש אילן רמון בכפר ירכא מזמין את הציבור הרחב ליהנות מהרצאה חווייתית על קרינת השמש מעבר לתחום הנראה.
בנוסף להרצאה יתקיימו גם פעילויות:
פרטים נוספים:
עדיין רשומים בכתובת של ההורים ומתעצלים להגיע לקלפי? דעו לכם שאפילו אסטרונאוטים מצביעים – מהחלל החיצון.
ב-1997 מדינת טקסס חוקקה את חוק 81.35, שמטרתו לאפשר לאסטרונאוטים להצביע. מדוע טקסס? כי מרכז החלל ג'ונסון של נאס"א נמצא ביוסטון, כך שרוב האסטרונאוטים מתגוררים במדינה זו. מדוע 1997? כהכנה לקראת בניית תחנת החלל הבינלאומית (שבערבים הקרובים תחלוף מעל שמי ישראל). התחנה, שהחלה להיבנות במסלול סביב כדור הארץ ב-1998, מאוישת בקביעות מאז שנת 2000 – ואסטרונאוטים אמריקניים ואחרים חיים ועובדים על סיפונה לתקופות ארוכות של חצי שנה ויותר.
החוק הטקסני קובע כי "אדם שעומד בכל תנאי הזכאות להצבעה לפי קוד הבחירות בטקסס, פרק 101, אבל נמצא בטיסת חלל במהלך תקופת ההצבעה המוקדמת וביום הבחירות עצמו, רשאי להצביע".
קראו עוד:
אז איך מצביעים מגובה של 400 ק"מ מעל הקלפי? לפני השיגור, על האסטרונאוט לזהות אילו מערכות בחירות הוא יפסיד כתוצאה מהמשימה, כמו בחירות עירוניות, מחוזיות וארציות – ולהודיע על רצונו להצביע למרכז החלל ג'ונסון.
בתקופת ההצבעה המוקדמת, בדומה לשיטת המעטפות הכפולות הנהוגה בישראל ובארה"ב לחיילים ולדיפלומטים, מרכז החלל שולח לאסטרונאוט "מעטפה" – אלקטרונית ומקודדת, כמובן. לאחר שהאסטרונאוט עונה על מספר שאלות מזהות, שמטרתן לוודא שהלינק לא הגיע לידיים הלא-נכונות (בחלל או על הארץ), הוא בוחר את המפלגה או את המועמד – ושולח את הלינק המקודד, עם ההצבעה שלו, למחשבי ועדת הבחירות המחוזית בטקסס.
האסטרונאוט הראשון שהצביע בחלל היה דיוויד וולף, ששהה על סיפון תחנת החלל הרוסית מיר ב-1997. כיום, פתקי ההצבעה נשלחים לתחנת החלל הבינלאומית – אבל התהליך נשאר דומה. כך, למשל, כשאסטרונאוט מצביע מהחלל – מחובתו לציין על גבי "המעטפה" הכפולה שכתובתו היא "מסלול לווייני נמוך מסביב לכדור הארץ". בעתיד, אנחנו צפויים לראות אסטרונאוטים מצביעים מכתובות כמו "מסלול לווייני נמוך מסביב לירח" או אפילו "מאדים".
צאו להצביע!
טיסתה ההיסטורית של אפולו 11, משלב התכנון ועד נחיתת האדם הראשון על הירח והחזרה לכדור הארץ, תועדו בעשרות אלפי שעות של צילומים והקלטות. החומרים המיוחדים הללו שכבו 50 שנה בארכיונים, עד שהבמאי שלף מתוכם את הרגעים והתמונות שלא הוצגו מעולם. הוא צירף את צילומיהם של האסטרונאוטים עצמם, שתיעדו את החוויה יוצאת הדופן ללא הפסקה. כל החומרים חודשו דיגיטלית ונערכו לרצף מפתיע ויפה להדהים.
לפני הסרט נקיים הרצאת פתיחה לסרט הדוקומנטרי "אפולו 11" עם המידע שמאחורי הקלעים, הגיבורים הנשכחים, התגובות בישראל למבצע ההיסטורי ועתיד חקר החלל.
מרצים:
בר חיון, מנהל אתר התוכן של סוכנות החלל הישראלית, עיתונאי ועורך.
עודד כרמלי הוא עיתונאי מדע, משורר ועורך.
אסטרונומים גילו מים על כוכב לכת במערכת שמש אחרת. כוכב הלכת K2-18b הוא כעת היחיד, למעט כדור הארץ, שאנו יודעים עליו שהוא נמצא ב"אזור הישיב" ויש בו אדי מים. תוצאות התגלית מתפרסמות היום (רביעי) בכתב העת המדעי Nature Astronomy.
כוכב הלכת, שהתגלה על ידי טלסקופ החלל קפלר ב-2015, מרוחק מאתנו 110 שנות אור בקבוצת הכוכבים אריה. כוכב הלכת מקיף את הכוכב שלו באזור הישיב, כלומר במרחק הנכון כדי שהטמפרטורות יאפשרו את קיומם של מים נוזלים על פני השטח.
בתגלית, הראשונה מסוגה, צוות אסטרונומים בהובלת חוקרים מיוניברסיטי קולג' לונדון השתמש במידע שאסף ב-2016 ו-2017 טלסקופ החלל האבל. הצוות השתמש באלגוריתמים בקוד-פתוח כדי לנתח את אור הכוכב, כפי שהוא סונן על ידי האטמוספרה של כוכב הלכת K2-18b. התוצאות חשפו את החתימה המולקולרית של אדי מים, וכן הצביעו על נוכחות של מימן והליום בשמי העולם.
החוקרים מעריכים שגם חנקן ומתאן נמצא באטמוספרה של כוכב הלכת, אבל הם נמצאים מתחת לסף הגילוי של המכשירים הקיימים. בנוסף, נדרש מחקר נוסף כדי להעריך את עובי העננות ואת אחוז המים באטמוספרה.
K2-18b שונה מאוד מכדור הארץ. כוכב הלכת הוא עולם מסוג "סופר-ארץ", כוכבי לכת בגודל שבין כדור הארץ לנפטון. המסה של K2-18b היא פי שמונה מזו של כדור הארץ. יתרה מכך, כוכב הלכת מקיף כוכב שבת קטן וקריר מסוג ננס אדום. מאחר שהננס האדום פעיל מאוד, סביר להניח שהעולם K2-18b סופג יותר קרינה מסוכנת ממה שסופג כדור הארץ – ועלול להיות קטלני לחיים.
טלסקופ החלל TESS של נאס"א צפויה למצוא מאות כוכבי לכת כמו K2-18b בשנים הקרובות. כוכבי לכת מסוג סופר-ארץ הם הנפוצים ביותר בגלקסיה שלנו – וכוכבי שבת מסוג ננס אדום הם הכוכבים הנפוצים ביותר. מכאן שגילוי המים על K2-18b מעלה את הסיכויים למציאת מים בכל רחבי הגלקסיה – ובהמשך אולי גם חיים. הדור הבא של טלסקופים בחלל, כמו טלסקופ החלל ג'יימס ווב של נאס"א ומשימת אריאל של סוכנות החלל האירופית, יהיו מסוגלים לאפיין את האטמוספרות של כוכבי הלכת החוץ-שמשיים בפירוט חסר תקדים. התגלית היום מבטיחה ששני הטלסקופים יכוונו לעולם המסקרן K2-18b, בניסיון לענות על שאלת השאלות: האם אנחנו לבד ביקום?
קראו עוד:
